Ιδιώνυμο αδίκημα η κουκούλα

Της Αλικης Γιωτοπουλου-Μαραγκοπουλου*

Το φαινόμενο της απόκρυψης του προσώπου, δηλαδή της ταυτότητας, κάθε άλλο παρά πρωτοφανές είναι στην ανθρώπινη ιστορία. Στις διάφορες εποχές είχε διαφορετικούς γενεσιουργούς παράγοντες, περισσότερο βαθείς απ’ όσο κοινώς νομίζεται, και ποικίλες εκφάνσεις.

Ανθεί σε εποχές κοινωνικο-οικονομικής, ηθικής και πολιτικής κρίσης, ιδίως σε απολυταρχικά καθεστώτα ή εθνικά ανώμαλες περιόδους. Στους νεότερους χρόνους η κουκούλα χρησιμοποιείται συχνά σε συνδυασμό με βία. Η οργάνωση τέτοιων κινήσεων ευοδώνεται ευχερέστερα όταν η κοινωνική αδικία επικρατεί στον κόσμο, συνδυασμένη με ευρύτατα διαδεδομένη κατάργηση των ηθικών αξιών.

Το πρόβλημα συνίσταται στο ποια είναι η επιτυχής αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων. Και ειδικότερα αν η δράση των σημερινών κουκουλοφόρων μας είναι επωφελής για τη βελτίωση της βαθιάς πολύπλευρης σημερινής κρίσης ή αντιθέτως συντελεί στην επιδείνωσή της.

«Κουκουλοφόρους» αποκαλούμε όλους τους με οποιοδήποτε τρόπο αποκρύπτοντες ή αλλοιώνοντες το πρόσωπο ώστε να μην αναγνωρίζονται. Η σχετική φαινομενολογία, ιδίως η πρόσφατη, είναι γνωστή ιδίως από τις πρόσφατες δημόσιες εκδηλώσεις.

Βασική διάταξη για το θέμα αποτελεί το άρθρο 11 του Συντάγματος που καθιερώνει το δικαίωμα του συνέρχεσθαι (συναθροίσεων, διαδηλώσεων κ.λπ.), υπό δύο όμως όρους: ήσυχα και χωρίς όπλα. Οι «κουκουλοφόροι», μετά την εμφάνισή τους στη διαδήλωση, δημιουργούν κατά κανόνα βαριές ταραχές που καταλήγουν σε βλάβες διαφόρων βαθμών κατά αντικειμένων ή προσώπων. Αρα καταργούν την ησυχία, κάποτε και την απαγόρευση χρήσης όπλων (όπως γκαζάκια, πέτρες κ.λπ.).

Οι πράξεις αυτές είναι αξιόποινες (φθορά ξένης ιδιοκτησίας, εμπρησμοί, τραυματισμοί προσώπων, προσβολή ζωής) και αποτελούν συγχρόνως προσβολές διεθνώς αναγνωρισμένων Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Δ.Α.).

Η παράβαση αυτών των όρων δημιουργεί λόγο διάλυσης της συνάθροισης, πράγμα που σημαίνει αστυνομική δράση, συχνά με αδικαιολόγητη χρήση δακρυγόνων αντί κατάβρεξης.

Πρέπει να τονισθεί ότι για την εφαρμογή των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου υπεύθυνοι δεν είναι μόνο οι πολίτες, αλλά και η Πολιτεία. Επί του προκειμένου, όχι μόνο οι πολίτες οφείλουν να προσέρχονται «ήσυχα και άοπλα» αλλά και η Πολιτεία να εξασφαλίζει αυτούς τους όρους στην πράξη.

Πάγια είναι η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου υπέρ αυτής της θέσης, που καθιέρωσε την υποχρέωση του κράτους να προστατεύει τους πολίτες από ταραχοποιά στοιχεία τα οποία επιχειρούν να παρακωλύσουν την ομαλή διεξαγωγή της εκδήλωσης ή άλλων αναλόγων περιπτώσεων (βλ. απόφαση ΕΔΔΑ, Plattform «€rzte f­r das Leben», 21 Ιουνίου 1988, Σειρά Α΄, αρ. 139, παρ. 32). Η υποχρέωση επιβάλλεται μάλιστα γενικότερα από το άρ. 5 της ΕΣΔΑ.

Το θέμα είναι πώς θα επιτευχθεί πραγματικά η τήρηση αυτών των δύο συνταγματικών όρων (ήσυχα, χωρίς όπλα). Η πράξη έχει αποδείξει ότι η τιμώρηση των ποινικών αδικημάτων, που συνοδεύουν την κατάργησή τους, κατά κανόνα δεν επακολουθεί. Αυτό οφείλεται και στο γεγονός της δυσχερούς απόδειξης της ταυτότητας του δράστη λόγω της κουκούλας.

Εξάλλου και αν ακολουθήσει τιμωρία, θα έρθει αργά, μετά την επέλευση των καταστροφών, τραυματισμών κ.λπ.

Γι’ αυτό έχουμε προτείνει από το 2007 σχέδιο άρθρου του Ποινικού Κώδικα (189 Α) το οποίο καθιστά ιδιώνυμο αδίκημα την προσέλευση «κουκουλοφόρου» σε δημόσια συνάθροιση (διαδήλωση, πορεία κ.λπ.) πριν αυτός προλάβει να δημιουργήσει ταραχές και διαπράξει εγκλήματα. Η σύλληψη και μεταφορά των ενόχων στο αυτόφωρο θα είναι πολύ αποτελεσματικότερη, παρόλο που προβλέπεται ποινή ελαφρά (φυλάκιση 2 μηνών ώς 1 χρόνο).

Εννοείται ότι αν ο αστυνομικός δεν προλάβει να συλλάβει τον «κουκουλοφόρο» πριν τελέσει κάποιο έγκλημα του Π.Κ., ο δράστης θα τιμωρηθεί κατά συρροή για την παράβαση της παρ. 1 του άρ. 189 Α και για την άλλη αξιόποινη πράξη.

Υπενθυμίζουμε ότι, κατά την ψυχολογία του όχλου, και λίγοι επιθετικοί και βίαιοι ταραχοποιοί μπορούν να ξεσηκώσουν πολυάριθμη ομάδα. Επιπλέον, η σύγχρονη εγκληματολογία ρίχνει το βάρος στην πρόληψη (και όχι στην καταστολή), πράγμα στο οποίο το προτεινόμενο άρθρο στοχεύει.

Πρέπει να αναφερθεί και ότι ξένες νομοθεσίες με ανάλογη μέθοδο έχουν ήδη επιτύχει. Στη Γερμανία, ο νόμος Gesetz ­ber Versammlungen und Aufz­ge πέτυχε να αναστείλει την απόπειρα αναβίωσης του νεοναζισμού με διαδηλώσεις που μετατρέπονταν σε συρράξεις.

Η παρ. 17α απαγορεύει την προσέλευση σε δημόσιες συναθροίσεις με εμφάνιση που δυσχεραίνει την αναγνώριση της ταυτότητας του ατόμου. Αλλά και στις ΗΠΑ κατόρθωσαν σχεδόν να εξαφανίσουν την Κου Κλουξ Κλαν. Σε 18 Πολιτείες του Νότου, όπου ανθούσε αυτή η εγκληματική ρατσιστική οργάνωση, η θέσπιση του νόμου «Anti-mask law», κατά τον οποίο απαγορεύεται η κάλυψη ή αλλοίωση προσώπου σε δημόσιες συναθροίσεις, υπήρξε εξαιρετικά αποτελεσματική.

Συμπερασματικά, πιστεύουμε ότι η πραγματική αποφυγή βιαιοπραγιών των «κουκουλοφόρων» μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την εφαρμογή μιας προληπτικής διάταξης σαν αυτή που προτείνουμε. Η άλλοτε κουκούλα του δημίου και του καταδότη στους Γερμανούς των πατριωτών αντιστασιακών δεν έχει σήμερα θέση στην κοινωνία μας. Το δημοκρατικό πολίτευμα τραυματίζεται, δεν ενισχύεται, από τις βιαιοπραγίες που καταλύουν θεμελιώδη Δ.Α. και οξύνουν τα μεταξύ των πολιτών μίση.

* Η κ. Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου είναι ομ. καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου.

από την kathimerini.gr